Η Στρογγύλη ήταν ηφαιστειακό νησί, το οποίο δημιουργήθηκε κατά την περίοδο του πλειοτεταρτογενούς, και το οποίο χρωστούσε το όνομα του στο κυκλικό σχήμα του. Το ηφαιστειακό σύστημα που την δημιούργησε είναι το πιο ενεργό της Ελλάδας και ένα από τα πιο βίαια στον κόσμο. Τα τελευταία 400.000 χρόνια έχει δώσει 12 καταστροφικές εκρήξεις, οι οποίες κατά κανόνα προκαλούσαν καλδερικό βύθισμα. Στην συνέχεια γίνεται σταδιακά ανάδυση νέων ηφαιστειακών κώνων, μια διαδικασία που συνεχίζεται μέχρι την επόμενη καταστροφική έκρηξη. Μετά την Μινωική έκρηξη, γύρω στο 1613 π.Χ., στο κεντρικό τμήμα του νησιού δημιουργήθηκε ελλειψοειδής καλδέρα, της οποίας ο άξονας από βορρά έως νότο είναι περίπου 11 χιλιόμετρα και ο άξονας από ανατολή προς δύση 7,5 χιλιόμετρα, ενώ απομεινάρια του προϊστορικού νησιού είναι η σημερινή Σαντορίνη, η Θηρασία και το Ασπρονήσι.

Το ηφαιστειακό σύστημα της Στρογγύλης θεωρείται ότι έχει παράγει τουλάχιστον έξι με επτά ηφαιστειακούς κώνους, περιλαμβανομένων αυτών στην περιοχή της χερσονήσου Ακρωτηρίου, π.χ. κοντά στο σημερινό Μαυροραχίδι.

Μια μικρή δίοδος μεταξύ της θέσης που βρίσκεται σήμερα ο Φάρος του Ακρωτηρίου και του Ασπρονησίου επέτρεπε στην θάλασσα να εισέρχεται σε μία καλδέρα, στο κέντρο της οποίας χέρσευε η κορυφή ενός υποθαλάσσιου ηφαιστείου αντίστοιχου με τις σημερινές Καμένες. Ο κώνος της Μινωικής έκρηξης πρέπει να βρισκόταν κοντά στα σημερινά Φηρά, κάτι που αποδεικνύεται από το μεγαλύτερο πάχος στην περιοχή αυτή των πρώτων στρώσεων ηφαιστειακής κίσσηρης.

Η Στρογγύλη ήταν κατοικημένη ήδη από το 6.000 π.Χ., όπως αποδεικνύεται από ευρήματα που έχουν βρεθεί σε ορυχείο στα Φηρά, ενώ μέχρι σήμερα έχουν βρεθεί προεκρηξιακοί οικισμοί ή ενδείξεις οικισμών στην Θηρασιά, στο Ακρωτήρι και στο Μεγαλοχώρι της Σαντορίνης. Ειδικά στον προϊστορικό οικισμό του Ακρωτηρίου έχει βρεθεί μεγάλος αριθμός από τοιχογραφίες που μας δίνουν μία αρκετά καλή εικόνα του τοπίου πριν από την μεγάλη ηφαιστειακή καταστροφή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η τοιχογραφία της Άνοιξης. Θεωρείται ότι είχε από τις πλουσιότερες πανίδες και χλωρίδες στο Αιγαίο.